Najstarsze dywany na świecie – historia, opis i znaczenie
Dywany są jednym z najstarszych i najbardziej uniwersalnych elementów ludzkiej kultury. Służą nie tylko do ocieplania i ozdabiania wnętrz, ale także do wyrażania tożsamości, statusu i religii. Wśród wielu rodzajów i stylów dywanów, szczególną uwagę zasługują najstarsze dywany na świecie, które zachowały się do dziś. W tym artykule przyjrzymy się historii, opisowi i znaczeniu tych niezwykłych dzieł sztuki.
Dywany Pazyryk – najstarsze zachowane dywany na świecie
Dywany Pazyryk są uważane za najstarsze zachowane dywany na świecie. Zostały odkryte w latach 40. XX wieku przez radzieckich archeologów pod kierownictwem Siergieja Rudenki. Archeolodzy ci prowadzili badania na terenie Ałtaju, górskiego regionu na granicy Rosji, Mongolii, Chin i Kazachstanu. Tam natrafili na kurhany, czyli kopce ziemne, pod którymi znajdowały się grobowce scytyjskie. Scytowie to starożytny lud koczowniczy, który zamieszkiwał obszary Eurazji od VIII do II wieku p.n.e. W jednym z kurhanów, zwanym kurhanem nr 5 w dolinie Pazyryk, archeolodzy odkryli komorę grobową z licznymi przedmiotami, w tym pięcioma dywanami. Dywany te były w doskonałym stanie zachowania dzięki temu, że były zamrożone w lodzie przez ponad dwa tysiące lat. Lód chronił je przed wilgocią, insektami i grzybami, które zwykle niszczą tekstylia. Dywany te zostały datowane metodą radiowęglową na III wiek p.n.e., co czyni je najstarszymi znanymi dywanami na świecie.
Dywany Pazyryk są wykonane z wełny owczej metodą wiązania węzłów na osnowie. Osnowa to nici biegnące wzdłuż krosna, na których tworzy się runo dywanu poprzez wiązanie węzłów z innymi nićmi. Dywany Pazyryk mają bardzo gęste runo, składające się z około 3600 węzłów na decymetr kwadratowy. Runo ma grubość około 2 mm i jest przystrzyżone równo. Dywany Pazyryk mają różne rozmiary i wzory. Największy dywan ma wymiary 183 x 200 cm i jest nazywany dywanem głównym lub królewskim. Ten dywan ma bardzo bogaty i złożony wzór, składający się z części środkowej i pięciu obramowań. Część środkowa zawiera gwiaździste symbole ułożone w cztery kolumny po sześć elementów każda. Pierwsze obramowanie przedstawia medaliony z motywami gryfów, drugie – zwierzęta przypominające jelenie, trzecie – ponownie gwiaździste symbole, a czwarte – ludzi na koniach lub obok koni. Piąte obramowanie jest najszersze i zawiera ornament roślinny.
Pozostałe cztery dywany są mniejsze i mają prostsze wzory. Dwa z nich mają wymiary 144 x 165 cm i przedstawiają zwierzęta przypominające jelenie lub renifery ułożone w rzędach na tle geometrycznych ornamentów. Jeden z nich ma wymiary 97 x 110 cm i przedstawia ludzi na koniach lub obok koni ułożonych w rzędach na tle geometrycznych ornamentów. Ostatni z nich ma wymiary 88 x 149 cm i przedstawia ornament roślinny. Dywany Pazyryk mają żywe i harmonijne kolory, uzyskane z barwników naturalnych. Dominującymi kolorami są czerwień, niebieski, żółty i zielony. Kolory te pochodzą z roślin takich jak henna, indygo, szafran czy orzech włoski. Niektóre z dywanów mają także kolory brązowy, czarny i biały, pochodzące z wełny naturalnie zabarwionej.
Dywany Fostat – najstarsze znalezione dywany na świecie
Dywany Fostat są uważane za najstarsze znalezione dywany na świecie. Zostały odkryte w latach 20. XX wieku przez brytyjskich archeologów pod kierownictwem Flindersa Petrie. Archeolodzy ci prowadzili badania na terenie Fostat, starożytnego miasta w pobliżu Kairu w Egipcie. Tam natrafili na ruiny meczetu z VIII wieku n.e., pod którymi znajdowały się fragmenty dywanów. Dywany te były w bardzo złym stanie zachowania, ponieważ były poddane działaniu wilgoci, ognia i robactwa. Dywany te zostały datowane metodą radiowęglową na VII wiek n.e., co czyni je najstarszymi znalezionymi dywanami na świecie.
Dywany Fostat są wykonane z wełny owczej metodą wiązania węzłów na osnowie. Osnowa to nici biegnące wzdłuż krosna, na których tworzy się runo dywanu poprzez wiązanie węzłów z innymi nićmi. Dywany Fostat mają dość rzadkie runo, składające się z około 1000 węzłów na decymetr kwadratowy. Runo ma grubość około 4 mm i jest nierówno przystrzyżone. Dywany Fostat mają niewielkie rozmiary i proste wzory. Większość z nich ma wymiary około 50 x 70 cm i przedstawia geometryczne lub roślinne motywy. Niektóre z nich mają także napisy w języku arabskim lub koptyjskim. Dywany te mają stonowane i matowe kolory, uzyskane z barwników naturalnych. Głównymi kolorami są brąz, beż, czerń i biały.
Najstarsze dywany na świecie są nie tylko wyjątkowymi dziełami sztuki, ale także cennymi źródłami informacji o starożytnych ludach i kulturach. Dywany te odzwierciedlają wpływy i kontakty różnych cywilizacji, takich jak Persja, Scytia, Egipt czy Arabia. Dywany te świadczą także o wysokim poziomie umiejętności i wiedzy tkaczy, którzy potrafili stworzyć tak piękne i trwałe tekstylia. Dywany te są także dowodem na znaczenie dywanów w życiu codziennym i religijnym starożytnych ludów.